Welke soorten straffen zijn er in Nederland? Wat kan een rechter opleggen als straf?
In Nederland is de gevangenisstraf, ook wel een vrijheidsstraf genoemd, de meest bekende straf die een rechter een verdachte kan opleggen. Echter is dit niet de enige straf die opgelegd kan worden.
Het Nederlandse sanctiestelsel, dat is vastgelegd in het Wetboek van Strafrecht, kent grofweg drie soorten sancties: de hoofdstraffen, de bijkomende straffen en tot slot de maatregelen.
In de praktijk zal het vaak voorkomen dat de rechter verschillende sancties combineert. Zo kan een rechter bijvoorbeeld een hoofdstraf samen met een bijkomende straf of een maatregel opleggen. Ook heeft de rechter de mogelijkheid om straffen voorwaardelijk of onvoorwaardelijk op te leggen.
Hieronder zal een kort overzicht van de verschillende straffen volgen. Ook zal er worden gekeken naar hoe deze straffen worden uitgesproken door de rechter in de praktijk.
Hoofdstraffen
Nederland kent verschillende hoofdstraffen die in het Wetboek van Strafrecht staan opgesomd.
Als eerste is er de gevangenisstraf, ten tweede de hechtenis, ten derde de taakstraf en ten slotte de geldboete.
De straffen zijn gerangschikt van meest ingrijpend naar minst ingrijpend. Zo is een gevangenisstraf ingrijpender en ‘zwaarder’ dan een geldboete.
Gevangenisstraf
De gevangenisstraf is de meest zware straf die Nederland kent. Deze straf kan dan ook niet voor overtredingen worden opgelegd, maar enkel voor misdrijven.
Een gevangenisstraf kan levenslang of tijdelijk kan zijn. De levenslange gevangenisstraf is in Nederland ook echt levenslang. In andere landen is dit vaak niet zo. De levenslange gevangenisstraf kan echter in uitzonderlijke gevallen worden omgezet in een tijdelijke gevangenisstraf. Dit kan enkel gebeuren door middel van gratie. De tijdelijke gevangenisstraf kent een minimum van één dag tot een maximum van 30 jaren.
Hechtenis
De hechtenis is de op een na zwaarste straf in Nederland. De hechtenis kan worden vergeleken met de gevangenisstraf. Deze straf berooft je namelijk ook van je vrijheid.
Dezes straf duurt vaak minder lang dan de gevangenisstraf en is ook ‘minder zwaar’. Het wordt voornamelijk opgelegd bij zware overtredingen. De hechtenis duurt ten minste één dag en ten hoogste één jaar. In bijzondere gevallen kan de hechtenis echter één jaar en vier maanden duren.
Taakstraf
De taakstraf bestaat uit het verrichten van onbetaalde arbeid. Deze straf kan bij ieder strafbaar feit waarop een vrijheidsstraf of een boete staat, worden opgelegd. De taakstraf kan ten hoogste 240 uren duren.
Een taakstraf kan echter niet altijd worden opgelegd. Deze situaties staan in art. 22b van het Wetboek van Strafrecht geregeld. Zo is er een taakstrafverbod als er al eerder (tot 5 jaren) voor een soortgelijk misdrijf een taakstraf is opgelegd. Tot slot kan de rechter een taakstraf omzetten in een hechtenis, indien de taakstraf niet juist of niet tijdig wordt uitgevoerd.
Geldboete
Als laatste is er de geldboete. De geldboete bestaat uit ten minste drie euro. De geldboetes zijn in het ingedeeld in zes categorieën.
De geldboete in categorie één bedraagt ten minste 435 euro; in categorie twee 4.350 euro; in categorie drie 8.700 euro; in categorie vier 21.750 euro; in categorie vijf 87.000 euro en in categorie zes 870.000 euro.
In het Wetboek van Strafrecht staat bij elk strafbaar feit aangegeven welke categorie van toepassing is. Indien de geldboete niet wordt betaald kan deze door de rechter worden omgezet naar een hechtenis. Hierbij geldt als hoofdregel: ‘een dag hechtenis voor 25 euro’.
Bijkomende straffen
Nederland kent drie soorten bijkomende straffen. Als eerste is er de ontzetting van bepaalde rechten. Je mag dan bijvoorbeeld je beroep niet meer doen.
Ten tweede heb je de verbeurdverklaring. Dit wil zeggen dat de dader het eigendomsrecht op een bepaald voorwerp verliest. Gedacht kan worden aan het voorbeeld dat je niet meer eigenaar bent van jouw auto.
Tot slot is er de openbaarmaking van de rechterlijke uitspraak.
Maatregelen
In Nederland heeft de rechter ook de mogelijkheid om maatregelen op te leggen.
Bij de verschillende soorten maatregelen kan er onder andere gedacht worden aan: de terbeschikkingstelling (tbs), ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel, oplegging van de schadevergoedingsmaatregel, de plaatsing in een inrichting voor stelselmatige daders, het opleggen van een zorgmachtiging en de onttrekking aan het verkeer.
Een maatregel is niet hetzelfde als een straf. Beide hebben namelijk een ander doel.
Het doel van een straf is leedtoevoeging. Dit wil simpelweg zeggen dat iemand nadeel ondervindt doordat iemand een strafbaar feit heeft gepleegd.
Daarentegen is het doel van een maatregel het herstellen van de oude toestand.
Hoewel een maatregel geen leedtoevoeging tot doel heeft, kan het echter zeer ingrijpend zijn. Te denken valt dan aan tbs. Zo is tbs een maatregel die je van je vrijheid berooft. Deze maatregel wordt aan daders opgelegd die wél een delict hebben gepleegd, maar niet of deels ontoerekeningsvatbaar zijn verklaard.
Straffen en maatregelen in de praktijk
In bovenstaande paragrafen is uitgelegd wat de verschillende soorten straffen en maatregelen in Nederland zijn.
In deze paragraaf wordt er gekeken naar hoe deze straffen en maatregelen zich omzetten naar de praktijk.
Hoe zorg je er namelijk voor dat de rechter in Amsterdam nagenoeg dezelfde straf voor hetzelfde delict geeft als de rechter in Limburg? Bijvoorbeeld: als een rechter in Amsterdam een geldboete van 500 euro geeft voor een eenvoudige mishandeling, hoe zorg je er dan voor dat een rechter in Limburg een soortgelijke boete geeft voor een eenvoudige mishandeling?
Dit heeft namelijk te maken met de rechtseenheid en rechtszekerheid.
Met rechtszekerheid wordt in dit geval bedoelt dat het recht duidelijk en ook eenduidig is. Het is namelijk niet de bedoeling dat de ene rechter je veroordeelt tot een gevangenisstraf van twee jaar voor een mishandeling en dat de andere rechter je veroordeelt voor een taakstraf van 20 uren. Dan zou je als burger namelijk totaal niet weten waar je aan toe bent en wat je kan verwachten van het rechtsstelsel.
Richtlijnen en oriëntatiepunten voor het OM en de rechtbank
Om deze rechtszekerheid te waarborgen zijn er verschillende ‘instrumenten’ (dingen) in het leven geroepen. Namelijk onder andere richtlijnen voor het Openbaar Ministerie en oriëntatiepunten voor de rechtbank.
De richtlijnen en de oriëntatiepunten geven een richtlijn voor hoe hoog of laag de straf moet zijn. Voor (bijna) elk delict in het Wetboek van Strafrecht bestaat er een richtlijn/oriëntatiepunt.
Om een simpel voorbeeld te geven nemen we artikel 300 van het Wetboek van Strafrecht (eenvoudige mishandeling). In deze richtlijn wordt er bijvoorbeeld onderscheid gemaakt tussen: enkel een klap of schop geven zonder letsel (geldboete van 500 euro), mishandeling met lichamelijk letsel (geldboete van 750 euro) en mishandeling met behulp van een slagwapen of door een kopstoot, met als gevolg een lichamelijk letsel (taakstraf van 120 uren). Er wordt ook nog onderscheid gemaakt tussen iemand die voor de eerste keer in aanraking komt met politie en justitie en iemand die al vaker (soortgelijke) strafbare feiten heeft gepleegd (recidive).
Belangrijk om te onthouden is dat dit enkel richtlijnen zijn. Vaak hangt de precieze straf af van de feiten en omstandigheden van het geval. Het kan dus goed zijn dat de straf hoger of lager uitvalt.
Welke eis of straf kan ik verwachten?
Als je zelf wilt opzoeken welke straf je kunt verwachten bij een bepaalde verdenking dan kan je dit hier opzoeken. Hier vind je de richtlijnen als strafeis voor het Openbaar Ministerie.
Hier vind je de richtlijnen voor de rechtbank bij de strafoplegging.
Rechtspraak
Ook wordt er door rechters en het Openbaar Ministerie rekening gehouden met bestaande rechtspraak (jurisprudentie).
Zowel Officieren van Justitie als rechters houden rekening met andere rechtszaken met een soortgelijke situatie.
Het betrekken van soortgelijke jurisprudentie is van groot belang, zodat de rechtszekerheid zo veel mogelijk gewaarborgd kan worden.
Kortom, in Nederland bestaan meerdere soorten straffen en maatregelen. Die kunnen met elkaar gecombineerd worden door de rechter. Er zijn richtlijnen en afspraken om de rechtseenheid te bewaken. Ook wordt gekeken naar jurisprudentie.
Bron: J. van Dijk, W. Huisman, P. Nieuwbeerta, Actuele Criminologie, Den Haag: Sdu Uitgevers 2018.
Heb je nog vragen?
Op mijn website vind je meer informatie en antwoorden op veel gestelde vragen. Mijn website via je hier.
Wil je een afspraak maken?
Via mijn website kan je online 24/7 een afspraak maken. Zo kan je een afspraak maken voor een gesprek van 45 minuten. Hier kan je een afspraak maken.
Een afspraak is mogelijk op kantoor met inachtneming van de richtlijnen van het RIVM. Ook videobellen is mogelijk. Na de boeking ontvang je vanzelf een bevestiging in je mailbox.